Giáo phận Bắc Ninh
(tiếng Latin: Dioecesis
Bacninhensis)
Năm
1659: Toà Thánh thành lập 2 giáo phận đầu tiên là Đàng Trong và
Đàng Ngoài. Khi Toà Thánh thành lập giáo phận Đàng Ngoài thì vùng đất Bắc Ninh
đã có cứ điểm truyền giáo như Kẻ Roi, Kẻ Nê, Kẻ Mốt…
Năm
1679: Toà Thánh chia “giáo phận Đàng Ngoài” thành hai giáo phận,
“giáo phận Đông” (Hải Phòng) và “giáo phận Tây” (Hà Nội), vùng đất Bắc Ninh
thuộc “giáo phận Đông”, Đàng Ngoài. Lúc đó có 32 nhà thờ với 3.317 giáo hữu;
năm 1712 số giáo dân tăng lên là 4.516, được các cha dòng Tên và sau đó là các
cha Đa Minh coi sóc.
Năm
1848: Đức Piô IX chia “giáo phận Đông” Đàng Ngoài thành hai giáo
phận, “giáo phận Trung Đàng Ngoài” và “giáo phận Đông Đàng Ngoài” gồm các tỉnh
Hải Phòng, Hải Dương, Quảng Ninh, Bắc Ninh, Lạng Sơn, Cao Bằng, Thái Nguyên,
Bắc Kạn, Vĩnh Phúc và một phần thuộc các tỉnh Tuyên Quang, Phú Thọ, Hà Giang.
GIÁO PHẬN BẮC NINH ĐƯỢC
THÀNH LẬP
Ngày 29-5-1883: Để
việc truyền giáo được phát triển, Toà Thánh thành lập thêm một giáo phận mới
tách từ giáo phận Đông, đó là giáo phận Bắc,
tức là giáo phận Bắc Ninh ngày
nay, gồm các tỉnh: Bắc Ninh, Bắc Giang, Thái Nguyên, Bắc Kạn, Vĩnh Yên, Phúc
Yên, Lạng Sơn, Cao Bằng, một số huyện của các tỉnh Tuyên Quang, Phú Thọ, Hà
Giang, Hưng Yên, Hải Dương, Hà Nội.
1883-1902: Đức
cha Antonio Colomer Lễ là vị giám mục tiên khở cho “giáo phận Bắc”, lúc ấy giáo
phận mới có 17 linh mục triều (Việt), 2 linh mục dòng Đa Minh, 3 thừa sai người
Tây Ban Nha, 15 đại chủng sinh, 22 tiểu chủng sinh, 50 thầy giảng, 8 chị em
dòng Mến Thánh Giá và 35.000 tín hữu trong 11 giáo xứ và 28 giáo họ. Năm 1892
xây nhà thờ chính toà Bắc Ninh.
Năm 1893, sau 10 năm: giáo phận Bắc có 2 Giám mục, chính là Đức Cha Lễ và phó
là Đức Cha Khâm, 6 Cha dòng Đa Minh, 26 Linh mục Việt, 41 Thầy giảng, 8 Đại
chủng sinh, 26 Tiểu chủng sinh, 41 Nữ tu dòng Ba, 23 ngàn 765 giáo dân trong 15
hạt, 160 giáo xứ và họ đạo, 140 nhà thờ.
1902-1925: Thời
Đức cha Maximin Valasco Khâm làm giám mục: Năm 1902 xây dựng Đại chủng viện
Thánh Tôma tại Đạo Ngạn và tiểu chủng viện ở Kẻ Nê.
Ngày 30-12-1913, Toà Thánh tách một phần đất thuộc giáo phận Bắc để thành lập
Phủ doãn Tông toà Lạng Sơn.
Năm 1924, “giáo phận Bắc” được Toà Thánh đổi tên gọi là “giáo phận Bắc Ninh”,
theo địa danh nơi đặt toà giám mục. Năm 1925 Đức cha Khâm qua đời, thọ 74 tuổi,
1924-1931: Đức
cha phó Théodore Gordaliza Phúc lên kế vị. Năm 1928, ngài thành lập xứ Bắc Kạn
và năm 1930, ngài giao cho cha Millax xây nhà chung và nhà thờ Bắc Kạn. Ngài
qua đời ngày 14-10-1931.
1932-1947: Ngày
6-11-1932, Toà Thánh bổ nhiệm thừa sai Eugène Artaraz Chỉnh làm giám mục hiệu
toà Cotenna.. Năm 1939, giáo phận Bắc Ninh có 15 linh mục dòng Đa Minh, 66 linh
mục triều, 120 thầy giảng, 20 đại chủng sinh, 66 tiểu chủng viện, 12 nữ tu
Phaolô, 118 dì phước Đa Minh, 54.807 giáo dân, 800 dự tòng trong 7 giáo hạt, 47
giáo xứ, 312 giáo họ, 210 thánh đường.
Ngày 31-12-1946, quân Pháp đến Bắc Ninh đưa Đức cha và một số thừa sai Tây Ban
Nha về Hà Nội. Tháng 7-1947, Đức cha đi Roma yết kiến Đức Thánh Cha Piô XII,
sau đó về Tây Ban Nha và qua đời ngày 21-12-1947.
1947-1950: Vì
chiến tranh, Giáo phận Bắc Ninh bị phân đôi. Thời Trống Toà (Sede vacante).
1950-1955: Đức
cha Đa Minh Hoàng Văn Đoàn là giám mục Việt Nam đầu tiên coi sóc giáo phận Bắc
Ninh. Trước khi thụ phong Giám mục vào ngày 12-3-1950 Ngài là Linh mục dòng Đa
Minh. Ngài là lập lại Chủng viện Antôn Ninh Đạo Ngạn (bị
giải tán từ năm 1947), xây toà giám mục, trường trung học Vinh Sơn Liêm, nhà in
Chân phúc Cẩm và cử 8 cha trẻ đi du học.
Năm 1954, Giáo phận Bắc Ninh có 68 linh mục triều (8 du học), 12 linh mục dòng
Đa Minh, 28 đại chủng sinh, 62 giáo xứ, 413 nhà thờ và 68.000 giáo dân.
Sau hiệp định Genève năm 1954, 47 linh mục và tất cả chủng sinh và gần 40.000
giáo dân di cư vào Nam. Ở lại giáo phận chỉ có 14 linh mục hầu hết già yếu, 12
thầy giảng, 11 dì phước Đa Minh và khoảng 30.000 giáo dân.
Năm 1955, Đức cha Đa Minh Hoàng văn Đoàn bị tai nạn phải đi Hồng Kông chữa
bệnh, ngài bổ nhiệm cha Phêrô Nguyễn Văn Lộc làm Tổng Đại diện, cha Đa Minh
Đinh Huy Quảng làm cha xứ nhà thờ chính toà. Sau khi chữa bệnh thì Ngài về Việt
Nam nhưng ở miền Nam. Ngày 18-1-1963 Ngài được bổ nhiện làm giám mục giáo phận
Quy Nhơn, qua đời ngày 20-5-1974.
1956-1963: Giáo
phận Bắc Ninh không có giám mục, Đức cha Phêrô Khuất Văn Tạo (Giám mục Hải
Phòng) làm giám quản tông toà giáo phận Bắc Ninh. Thời gian này, ngài chỉ về
kinh lý và ban phép Thêm sức được hai lần vào cuối năm 1956 và đầu năm 1957.
1963-1994: Năm
1963, Toà Thánh bổ nhiệm cha Phaolô Phạm Đình Tụng, Giám đốc Tiểu chủng viện
Gioan Hà Nội, làm giám mục Bắc Ninh. Ngài thụ phong giám mục ngày 15-8-1963, về
nhận giáo phận ngày 5-10-1963 – mừng lễ Đức Mẹ Mân Côi sớm. Trong hoàn
cảnh rất ít linh mục, Đức cha đã xây dựng, củng cố Ban Hành giáo, sáng lập Tu
hội Đức Mẹ Hiệp Nhất, sửa và cho in Kinh bản giáo phận Bắc Ninh, cổ vũ lòng tôn
sùng Thánh Tâm Chúa. Tổ chức và kỷ niệm Bách Chu Niên giáo phận (1883-1983).
Năm 1983, đại lễ mừng 100 năm thành lập Giáo phận Bắc Ninh (1883-1983).
Ngày 25-9-1989, Đức cha Phạm Đình Tụng nhận thêm trách nhiệm giám quản giáo
phận Hà Nội, Đức Cha Giuse Maria Nguyễn Quang Tuyến nhận chức giám mục phó giáo
phận Bắc Ninh.
Năm 1994, Đức cha Phạm Đình Tụng chính thức thuyên chuyển về làm tổng giám mục
giáo phận Hà Nội, và vinh thăng Hồng y ngày 26-11-1994.
1994-2006: Đức
Cha Giuse Maria Nguyễn Quang Tuyến được bổ nhiệm làm giám nục giáo phận Bắc
Ninh. Ngày 23 tháng 9 năm 2006, trong lúc đang được chữa trị bệnh ung thư tại
Hoa Kỳ, Đức cha Giuse Maria qua đời vào lúc 4 giờ 58 chiều tại bệnh viện
Providence, thành phố Portland, tiểu bang Oregon, USA , hưởng thọ 61 tuổi. Đức
cha Giuse Maria Nguyễn Quang Tuyến sinh ra tại xứ Đại Lãm, là vị giám mục giáo
phận Bắc Ninh đầu tiên sinh ra từ lòng đất mẹ của giáo phận.Thi hài của Đức cha Giuse Maria
đã được an táng bên tay phải trong lòng nhà thờ chính toà Bắc Ninh.
23/9/2006-7/10/2008: Giáo
phận trống toà vì chờ đợi giám mục mới đưọc bổ nhiệm, trong thời gian 2 năm
trống toà này, việc hành chính nội ngoại đã được 2 cha đại diện Giuse Trần Quang
Vinh và cha Giuse Nguyễn văn Kinh thay phiên nhau đảm nhiệm dưới sự giám quản
của Đức cha Giuse Ngô Quang Kiệt, tổng giám mục Hà Nội. Trong thời gian này
giáo phận có 43 linh mục, 268 nữ tu và 39 chủng sinh.
7/10/2008: Ngày
4 tháng 8 năm 2008, Đức thánh cha Benađictô bổ nhiện linh mục dòng Tên Cosma
Hoàng Văn Đạt làm giám mục giáo phận Bắc Ninh. Cha Cosma Hoàng Văn Đạt sẽ chính
thức được tấn phong Giám mục ngày 7 tháng 10 năm 2008 tại nhà thờ chính toà Bắc
Ninh.
Nguồn : GP Bắc Ninh